Εκκλησίες

Στα νότια του χωριού, σε ύψωμα και σε απόσταση 300μ, περίπου, από τον κύριο δρόμο βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας, η επονομαζόμενη «του Μουτουλλά» (παλαιότερα ως «Υπεραγία Θεοτόκος του Γερακιώτη»).
Η επωνυμία του ναού οφείλεται στο «επίθετο» του κτήτορα, του Ιωάννη Γερακιώτη η Ιωάννη Μουτουλλά.

Κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στο ιερό βήμα του ναού αναφέρει ως χρονολογία κτήσεως της εκκλησίας το έτος 1280 μ.Χ.
Πληροφορίες που αντλούνται από κώδικα που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων (Parisgr. 1129) οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η εκκλησία της Παναγίας του Μουτουλλά κτίστηκε ως οικογενειακό παρεκκλήσι.
Η εκκλησία της Παναγίας του Μουτουλλά είναι η παλαιότερα χρονολογημένη εκκλησία της Κύπρου με αμφικλινή ξύλινη στέγη.
Τέλος του 14ουαι. μ.Χ. (ή το πιθανότερο αρχές του 15ουαι.) κατασκευάστηκαν στοές (γυναικωνίτης και νάρθηκας) στη δυτική και βόρεια πλευρά του ναού.

Τοιχογραφίες:
Όλες οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού είναι του 1280, εκτός από την τοιχογραφία που εικονίζει την Υπαπαντή στο νότιο τοίχο και η οποία είναι σύγχρονη με την μεγάλη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας στο εξωτερικό του βόρειου τοίχου και που χρονολογούνται στο τέλος του 14ου – αρχές του 15ου αιώνα.

Χαρακτηριστικά των τοιχογραφιών, συνοπτικά:
• Γραμμική λιτότητα
• Κακές αναλογίες
• Επιπεδομορφία
• Κορμια κοντοχονδρα
• Μεγάλα στρογγυλά κεφάλια, δυσανάλογα με τα σώματα
• Αστάθεια στις κινήσεις
• Μεγάλα ορθάνοιχτα μάτια με έντονα τονισμένη την κόρη.
• Περιορισμένη χρωματική κλίμακα

Η ταυτότητα του ζωγράφου είναι άγνωστη.

Υπάρχουν σπάνια και πρωτότυπα εικονογραφικά στοιχεία, όπως π.χ
• Η παράσταση του καβαλλάρη στρατιωτικού Αγίου Χριστοφόρου
• Το Επίθετο «Ο ΚΑΠΠΑΔΟΣ» στο καβαλάρη Άγιο Γεώργιο
• Τα δυο περιπλεγμένα όρθια φίδια στη παράσταση στου Ευαγγελισμού
• Η τοποθέτηση των δωρητών στο Άγιο Βήμα
• Οι επτά Κοιμωμένοι Παίδες της Εφέσου στην ανατολική πλευρά του βόρειου εξωτερικού τοίχου

Ο Βυζαντινολόγος Γεώργιος Σωτηρίου στο Μουτουλλά
Το Σεπτέμβριο του 1931 ο Βυζαντινολόγος Γεώργιος Σωτηρίου επισκέφτηκε το Μουτουλλά και μελέτησε την εκκλησία της Παναγίας.

Παγκόσμιο Πολιτιστικό Μνημείο
Τον Δεκέμβριο του 1985 η εκκλησία της Παναγίας του Μουτουλλά περιλήφθηκε στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομίας της Ουνέσκο με βάση τρία κριτήρια:

• Είναι σημαντικό αρχιτεκτονικό μνημείο που διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση.
• Αποτελεί εξαιρετική μαρτυρία του βυζαντινού πολιτισμού στο νησί
• Οι τοιχογραφίες της περιλαμβάνουν στοιχεία που αποδεικνύουν την σχέση μεταξύ ανατολικής και δυτικής τέχνης.

Στο χώρο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής βρισκόταν η παλιά εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Πότε ακριβώς κτίστηκε η παλιά εκκλησία δε γνωρίζουμε. Ήταν η πρώτη εκκλησία του χωριού και υποθέτουμε ότι κτίστηκε από τα βυζαντινά χρόνια.
Ο μικρός παλιός ναός της Αγ. Παρασκευής επεκτάθηκε προς τα δυτικά το 1859 μ.Χ., οπότε και κατασκευάστηκε και νέο τέμπλο που φέρει την χρονολογία 1859. Το τέμπλο αυτό συντηρήθηκε από το σχετικό εργαστήριο της Ιεράς Μονής Κύκκου και σήμερα βρίσκεται, προσωρινά, στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Ποτάμι.

Ο παλιός ναός της Αγίας Παρασκευής χαλάστηκε το 1934 και στη θέση του κτίστηκε νέος μεγαλοπρεπής ναός βυζαντινού ρυθμού.
Μεγάλες δωρεές για το κτίσιμο της νέας εκκλησίας έκαναν:
· Ο Χ’’Γρηγόριος Χ’’Θεοδοσίου, Μουτουλλιώτης παντρεμένος στο Λεονάρισσο: £200 (1917 μ.Χ.) και
· Ο Ιωάννης Μυριανθόπουλος, Μουτουλλιώτης απόδημος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου: £200 (1921 μ.Χ.)
Αρχιτέκτονας της εκκλησίας ήταν ο Οδυσσέας Τσαγγαρίδης από τη Λευκωσία.
Εργολάβος ήταν ο Γιάγκος Χαρικλή από τη Λεμεσό, ο οποίος ανέλαβε το έργο έναντι του ποσού των £1470. Τελικά το κτίσιμο του ναού ανήλθε στο ποσό των £1640.

Το 1938 μ.Χ. προκηρύχθηκαν προσφορές για τον ξυλόγλυπτο διάκοσμο της εκκλησίας (εικονοστάσι, Αγία Τράπεζα, προσκυνητάρι, άμβωνας και αρχιερατικός θρόνος). Το έργο ανέλαβε ο ξυλογλύπτης Αρτέμης Α. Παπαδόπουλος από τη Λευκωσία έναντι του ποσού των £390.
Όλες οι εικόνες (μικρές και μεγάλες) που βρίσκονται στο εικονοστάσι της εκκλησίας της Αγ.Παρασκευής είναι έργα του περίφημου ζωγράφου – εικονογράφου Σόλωνα Φραγκουλίδη.

Το μικρό εκκλησάκι του προφήτη Ηλία βρίσκεται στην κορυφή της ομώνυμης βουνοκορφής στα ανατολικά του Μουτουλλά και δεσπόζει των χωριών Μουτουλλά και Καλοπαναγιώτη.
Κτίστηκε το 1962 σε ερείπια παλαιότερου ναού αφιερωμένου στον Προφήτη Ηλία. Η παράδοση αναφέρει ότι στην κορυφή του βουνού υπήρχε εκκλησία από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας και παλαιότερα, όταν ακόμη άκμαζαν οι παραπλήσιοι οικισμοί Μάραθος και Τρουλλινός.

Η θέα από την κορυφή του βουνού είναι εξαιρετική. Η καταπράσινη κοιλάδα του Σέτραχου απλώνεται στα μάτια του επισκέπτη από τον Πρόδρομο μέχρι κάτω στον κόλπο του Ξερού.

Βρίσκεται στα ανατολικά του χωριού σε απόσταση ενός περίπου χιλιόμετρου.
Περιβάλλεται από αιωνόβια πεύκα και άλλα δέντρα. Το τοπίο είναι καταπράσινο.
Είναι ναός μονόκλιτος με ξύλινη αμφικλινή στέγη. Αποτελείται από ένα χώρο ορθογώνιας κάτοψης, τον κυρίως ναό και το ιερό στα ανατολικά.
Tο ιερό έχει ημικυκλική απόληξη εσωτερικά και εξωτερικά μόνο στο πάνω μέρος, σε τύπο ημικυκλικής αψίδας.
Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία χρονολόγησης του ναού. Το πιο πιθανό είναι ότι πρόκειται για ναό του 18ου αιώνα.
Χαρακτηριστική είναι ή καμπάνα που τοποθετήθηκε στον αιωνόβιο δρυ που βρίσκεται στην αυλή της εκκλησίας.

Στις 6 Αυγούστου, ημέρα της γιορτής της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, υπάρχει μεγάλη κοσμοσυρροή.

Την περίοδο του αγώνα του 1955 - 1959 έμεναν στην εκκλησία κατά διαστήματα αντάρτες της ΕΟΚΑ.
Εκεί ο ιερέας του Μουτουλλά παπα-Σωκράτης Κωνσταντίνου κοινώνησε και τον ήρωα τομεάρχη της ΕΟΚΑ, Μάρκο Δράκο με την ομάδα του.

Μικρή ξυλόστεγη με αμφικλινή στέγη.
Αποτελείται από τον κυρίως ναό και από στοά στη βόρεια πλευρά. Η στοά συνδέεται με τον κυρίως ναό με θύρα στο μέσο περίπου του κοινού τους τοίχου. Η στοά έχει επιπλέον ανεξάρτητη θύρα στο δυτικό τοίχο.
Στον ανατολικό τοίχο έχει ημικυκλική αψίδα (Ιερό Βήμα) ή οποία είναι εγγεγραμμένη στον ευθύ ανατολικό τοίχο.
Οι τοίχοι δεν διασώζουν οποιαδήποτε τοιχογραφία.
Δεν υπάρχει οποιαδήποτε γραπτή μαρτυρία για τον χρόνο ανέγερσης της εκκλησίας. Το πιο πιθανό είναι ότι το κτίσιμό της ανάγεται στον 17º ή 18º αιώνα.